woensdag 22 augustus 2012

Tilburgse moorden in de negentiende eeuw

Criminologen hebben de naam over een meer dan vaardige pen te beschikken. Een aantal staat zelfs onweersproken hoog aangeschreven in de Nederlandse literatuur. Schrijvers zoals Willem Hendrik Nagel (1910-1983, beter bekend als J.B. Charles), Herman Franke (1948-2010), Catharina Irma Dessauer (1931-2002, beter bekend als Andreas Burnier) en de ongelooflijke sombere Arnold Aletrino (1858-1916).

Klaas de Graaff (1939) is ook criminoloog en schrijver. Hij heeft een zevental boeken op zijn naam staan, waaronder ‘Moorddadig Brabant. Moord en doodslag in de 19e eeuw’. Wat hij in dit boek behandelt is ongemeen interessant. Maar het boek, dat overigens alleen nog zo nu en dan op de tweedehandsmarkt wordt aangeboden, is daarmee nog geen hoogvlieger. De vormgeving is een aanfluiting van de eerste orde, het zetwerk lijkt ontsnapt aan een vooroorlogse typemachine en De Graaff zet de eerdergenoemde traditie onder criminologen bepaald niet voort. Hij schrijft abominabel. Alleen al de inleiding sleept zich voort van anakoloet naar anakoloet.
Paar voorbeelden. Schrijvend over de uitvinder van de guillotine meldt De Graaff:

“… genoemd naar de uitvinder ervan, een arts die deze valbijl ontwierp uit humanitair oogpunt en tot in de twintigste eeuw zijn functie in Frankrijk bleef vervullen…”

De Graaff wil ons natuurlijk laten weten dat de guillotine tot in de twintigste eeuw in Frankrijk werd ingezet, maar wat hij schrijft is dat arts en uitvinder Guillotin na 1900 nog in volle glorie actief was. Dat is opmerkelijk voor een man die in 1814 aan miltvuur was overleden. Wat verderop lezen we, nog steeds over de guillotine:

“… In de ogen van onze eerste Oranje-vorst kon dit apparaat de toets der kritiek echter niet doorstaan in tegenstelling tot België die deze na 1830 weer invoerde…”

De Graaff probeert uit te leggen dat onze Willem I geen brood zag in de valbijl, maar dat ze daar in België anders over dachten. Wat hij schrijft is echter dat Willem I niks wilde weten van de guillotine maar wel gecharmeerd was van België. Wederom opmerkelijk: in 1830 hadden de Belgen zich van de Nederlanden afgescheiden en dat was voor Willem I aanleiding geweest om vanaf dat moment tot zijn dood gepassioneerd op de zuiderburen af te geven. En trouwens, ‘België die deze’ had moeten zijn: ‘België dat dit’.
Het boek wemelt van dit soort grammaticale ontsporingen. Het is niet anders. De inhoud maakt gelukkig veel goed. Ik beperk me tot de moorden in het 19e eeuwse Tilburg.

Drinkebroer

Op 26 mei 1840 heeft Anna van der Sijlen schoon genoeg van haar vent Francis van den Bosch. Zij steekt hem overhoop met een mes. Vijftien jaar gevangenisstraf wordt haar deel. Daags na tweede kerstdag 1846 overlijdt zij op vijftigjarige leeftijd, een gebeurtenis die volkomen is opgelost in de mist der geschiedenis.
Op 1 februari 1848 wordt in de wijk ‘Oel’ (Oerle) in Tilburg het lijk gevonden van een vrouw. Het blijkt Hendrica van Abeelen te zijn, een vrouw die volgens de overlevering Vlaams sprak en los van zeden was. De mededeling over haar Vlaamse tongval wekt bevreemding: zij was in 1822 in Udenhout geboren, een behoorlijk eind van het Vlaamse taalgebied. De moordenaar, Jan van Gorp, een dikke vent vol puisten, wordt tot 15 jaar veroordeeld en overgebracht naar de beruchte gevangenis in Woerden. Meer dan dertig procent overlijdt binnen de kortste keren in dit inferno, waarin heden ten dage een aardig restaurant gevestigd is. Ook Van Gorp legt er in 1853 het loodje.
Vroeger moet er in Tilburg een Café Broeks zijn geweest. Eind augustus 1878 zoekt de zatlap Jacob Muijs daar ruzie met zo ongeveer iedereen, onder wie Theodorus Pistorius. De achttienjarige Thomas Maes, een ondermaats ventje van net iets meer dan anderhalve meter, komt zijn vriend Theodorus te hulp en steekt Muijs met een mes in zijn bil en dij. Het lijkt niet veel om het lijf te hebben, totdat de wonden na ruim een maand behoorlijk beginnen op te spelen. Muijs besluit dan alsnog aangifte te doen. Maes wordt veroordeeld tot twee jaar in de Rotterdamse jeugdgevangenis. Dronkenlap Muijs sterft op 16 oktober 1878 aan de gevolgen van gangreen.

Hooivork
Kroegen waren in die tijd poelen des verderfs. Wij verplaatsen ons naar 19 december 1880 en naar Herberg de Baak. Jan Baptist Oerlemans (30) zit daar met zijn neef F. Janssen al de hele avond onbedaarlijk te zuipen. Als ze de kroeg verlaten, krijgen ze ruzie met Piet Meeuwissen. Oerlemans pakt een hooivork en plant die in het lijf van Meeuwissen. Dokter Kieckens komt te laat om alle gaten te dichten. Enkele maanden later wordt Oerlemans veroordeeld tot 10 jaar. Het was de zoveelste veroordeling op een rij en ook na zijn vrijlating in 1891 zouden er nog heel wat volgen. Oerlemans’ laatste veroordeling dateert van juni 1904: weer de bak in vanwege mishandeling van onbezoldigd rijksveldwachter Johannes van Vught.
Op 7 februari 1894 alarmeert Catharina van Vught (36) de politie. Haar man Johannes Cornelis Verkuylen (34) is dood. Hij is daags ervoor om zes uur ’s avonds met de hondenkar naar Frans Oppermans getrokken om daar vlees te kopen. Maar in de Lange Nieuwstraat had hij ruzie gekregen met de notoire vechtersbaas Piet de Bruijn die hem ernstig had toegetakeld. Johannes overlijdt kort daarna aan zijn verwondingen. De Bruijn wordt veroordeeld tot zes jaar. Opmerkelijk mild voor een man die al drie keer eerder veroordeeld was voor ernstige mishandeling.

Interessante kost, zorgvuldig bij elkaar geharkt door criminoloog De Graaff. Wat jammer dat het allemaal zo houterig en beroerd uit zijn pen is gevloeid.

Bron: Klaas de Graaff, ‘Moorddadig Brabant. Moord en doodslag in de 19e eeuw’, Eindhoven z.j. (2000), 147 pagina’s. Uitgegeven door Kempen Uitgevers. ISBN 90 66571 71 3.

Reacties via onderstaande servicebalk of e-mailen naar krekwekdogt@hotmail.nl

4 opmerkingen:

  1. willem 1 had geen paleis in tilburg
    Dit is gebouwd door willem 2 die al overleden was voor dat het af was.
    Het functioneerd heden ten dagen als onderdeel van het stadhuis. (oa trouwlokatie)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. U hebt gelijk. Ik zal de tekst aanpassen. Dank voor de opmerking.

      Verwijderen
  2. Als we dan correct willen zijn:
    Het functioneert heden ten dage ... enz.

    Een tip: het woord "functioneerd" bestaat helemaal niet in het Nederlands, dus dat is altijd fout.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Klopt, maar dat is dan eerder een boodschap aan degene die dit commentaar heeft geleverd dan aan mij...

      Verwijderen