Aan mij als schooljongen op het Brabantse platteland, ergens begin jaren zestig, zijn de laatste klerikale stuiptrekkingen rond Aswoensdag niet voorbijgegaan. Nog vóór de school begon inspecteerden de meesters op het schoolplein tussen het knikkeren, bokspringen en haktollen door alle kinderkopjes. We werden allemaal geacht de ochtendmis van half zeven te hebben bijgewoond en als stille getuige een askruisje op het voorhoofd mee te voeren. De ‘askruislozen’ werden in een hoekje apart genomen en kregen daar een donderpreek over zich heen. Beseften zij niet dat zij danig op het verkeerde pad terecht waren gekomen? Dat zij voor eeuwig in de hel zouden branden en dat de eeuwigheid allemachtig lang zou duren? Vervolgens werden de kleine heidenen naar de kerk teruggestuurd om daar te biechten. Voor de zekerheid ging een van de meesters mee, want eens een zondaar altijd een zondaar… Daarmee was de kous niet af. De ouders van de zondaars konden wat later een bezoek van de kapelaan tegemoet zien – bij ernstige gevallen, die elk jaar verstek lieten gaan, van de pastoor in hoogst eigen persoon. Sommigen probeerden aan deze preken te ontsnappen door met een sigarenstompje, die in overvloed op het plein voor de kerk te vinden waren, zelf een askruisje te fabriceren, maar deze noodoplossing werkte niet: de meesters hadden om redenen die wij als schooljongens nooit begrepen hebben een fijne neus voor echt en namaak.
Groen uitgeslagen
Aswoensdag was de dag na carnaval en de ochtend na Vastenavond. Het askruisje stond symbool voor bezinning en boetvaardigheid. Het luidde de vastenperiode in die tot Paaszaterdag, exclusief de zondagen, 40 dagen zou duren. Dan mochten de snoepjes worden aangesproken die in de vastentijd zorgvuldig waren opgespaard in het ‘vastentrommeltje’. Ook geen onverdeeld genoegen trouwens: meestal waren ze klef en kleverig tegen elkaar aangekoekt, was de helft groen uitgeslagen en had de veterdrop zich door de stroopwafel heengevreten.
Maar daar ging het niet om, werd ons bijgebracht. Boetedoening, daar draaide het om. Niet alleen in mijn jeugd onder de rook van Den Bosch, maar al vele, vele eeuwen lang. In elk oud geschrift, heilig of niet, struikelden de boetelingen pagina's lang over elkaar heen, met as op hun hoofd en gehuld in een zak als boetekleed. Daar komt onze uitdrukking ‘in zak en as zitten’ vandaan.
Haring
De vastentijd dateert uit de zesde eeuw na Chr. en werd in het leven geroepen door paus Gregorius de Grote (540-604). Door de eeuwen heen zijn daarna rond Aswoensdag tal van gebruiken ontstaan. In onze contreien was (en is) het haringhappen een gangbaar ritueel, waarmee het verbod op het eten van vlees in de vastentijd handig werd omzeild. In sommige steden eet men nog steeds bepaalde witte broodjes, ‘krakelingen’ of ‘wekken’ genoemd. In België geeft men de voorkeur aan pruimentaart. En op tal van plaatsen in Brabant was de jeugd er indertijd heilig van overtuigd dat zij van de pastoor nieuwe kleren zouden krijgen of op zijn minst gratis bij hem mochten gaan eten, als zij erin slaagden het askruisje tot Pasen duidelijk zichtbaar op hun voorhoofd te houden. Maar dat lukte zelden.
Stevige kost
Als de gelovige onvoldoende doordrongen was van de ernst (en dat was vrijwel altijd het geval: de door helse hoofdpijnen getergde zondaar met zijn immense kater en enorme kegel had namelijk heel wat anders aan zijn hoofd dan zich in ootmoed en devotie te wentelen), was er altijd nog de priester om dat bij het plaatsen van het askruisje onomwonden duidelijk te maken. ‘Memento, homo, quia pulvis es, et in pulverem reverteris’, prevelde hij, ofwel ‘gedenk, mens, dat gij stof zijt en tot stof zult wederkeren’. Bepaald stevige kost zo bij het krieken van de dag en op nuchtere maag. Mij zien ze woensdagmorgen niet.
Reacties via onderstaande servicebalk of e-mailen naar krekwekdogt@hotmail.nl
Geen opmerkingen:
Een reactie posten